ഇസ് ലാമിക വീക്ഷണത്തില്‍ യാത്ര അഥവാ സഫര്‍ എന്നത് കേവലം സ്ഥലമാറ്റം മാത്രമല്ല, മറിച്ച് ആത്മീയമായ ചിന്തയ്ക്കും കര്‍മപരമായ ഇളവുകള്‍ക്കും അര്‍ഹമാക്കുന്ന ഒരു സുപ്രധാന അവസ്ഥയാണ്. വിശുദ്ധ ഖുര്‍ആനില്‍ 'സയീര്‍' (യാത്ര ചെയ്യുക) എന്ന പദം അതിന്റെ വിവിധ രൂപങ്ങളില്‍ 27 തവണ ആവര്‍ത്തിച്ചു വരുന്നു എന്നത് യാത്രയ്ക്ക് ഇസ് ലാം നല്‍കുന്ന പ്രാധാന്യം വ്യക്തമാക്കുന്നു. യാത്രയെ സൂചിപ്പിക്കുന്ന പ്രധാന പദങ്ങളായ 'സഫര്‍' പൊതുവായ സഞ്ചാരത്തെ കുറിക്കുമ്പോള്‍, 'രിഹ് ല' അറിവ് തേടിയോ കച്ചവടത്തിനോ ഉള്ള പ്രത്യേക ലക്ഷ്യത്തോടെയുള്ള യാത്രയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. അതേസമയം, 'സിയാഹ' എന്ന വാക്ക് സഞ്ചാരം അല്ലെങ്കില്‍ വിനോദസഞ്ചാരം എന്നതിലുപരി, ഖുര്‍ആനിക പശ്ചാത്തലത്തില്‍ നോമ്പെടുക്കുന്നവന്‍ എന്ന അര്‍ഥത്തിലും വരുന്നുണ്ട്.

യാത്രയെ ഇസ് ലാം രണ്ട് വിപരീത സ്വഭാവങ്ങളോടു കൂടിയ ഒരു സങ്കലനമായാണ് കാണുന്നത്. ഒരുവശത്ത്, അത് ആരാധനയുടെയും വൈജ്ഞാനിക അന്വേഷണത്തിന്റെയും മാര്‍ഗമാണ്. മറുവശത്ത്, യാത്ര സ്വാഭാവികമായും പ്രയാസകരമായ ഒരു അവസ്ഥയാണ്. പ്രവാചകന്‍ മുഹമ്മദ് (സ) യാത്രയുടെ ബുദ്ധിമുട്ട് വിവരിക്കുന്നത് ശ്രദ്ധേയമാണ്: 'സഞ്ചാരം എന്നത് ശിക്ഷയുടെ ഒരു കഷണമാണ്; അത് നിങ്ങളില്‍ ഒരാളുടെ ഉറക്കത്തെയും ഭക്ഷണത്തെയും തടയുന്നു. അതിനാല്‍, ഒരു വ്യക്തി തന്റെ ആവശ്യം പൂര്‍ത്തിയാക്കിക്കഴിഞ്ഞാല്‍, അവന്‍ തന്റെ കുടുംബത്തിലേക്ക് വേഗത്തില്‍ മടങ്ങട്ടെ' (സ്വഹീഹ് ബുഖാരി 5429 / 1804).  

പ്രവാചകന്‍ (സ) യാത്രയെ 'ശിക്ഷയുടെ ഒരംശം' എന്ന് വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത്, ഇസ് ലാമിക കര്‍മശാസ്ത്രത്തില്‍ യാത്രക്കാര്‍ക്ക് ഇളവുകള്‍ നല്‍കുന്നതിനുള്ള ദൈവശാസ്ത്രപരമായ അടിത്തറയായി വര്‍ത്തിക്കുന്നു. യാത്രയുടെ സ്വാഭാവികമായ പ്രയാസങ്ങള്‍ ലഘൂകരിക്കുന്നതിന് വേണ്ടിയാണ് അല്ലാഹു ഖസ് ര്‍ (നമസ്‌കാരം ചുരുക്കല്‍) പോലുള്ള ആനുകൂല്യങ്ങള്‍ അനുവദിച്ചത്. ഈ ഇളവുകള്‍ അല്ലാഹുവിന്റെ ദാനമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.

ഖുര്‍ആന്‍ യാത്രയെ കേവലമായ ഒരു ലൗകിക പ്രവൃത്തിയായി കാണുന്നില്ല എന്നു മനസ്സിലാക്കാം, മറിച്ച് അത് മനുഷ്യന്റെ ബുദ്ധിയെയും ഹൃദയത്തെയും ഉണര്‍ത്താനുള്ള നിര്‍ബന്ധിത ആഹ്വാനമായി നിലകൊള്ളുന്നു. ചിന്താപരവും ലക്ഷ്യബോധമുള്ളതുമായ ഒരു ധ്യാനമാണ് ഇസ് ലാമിക വീക്ഷണത്തിലെ യാത്ര.

ഭൂതകാലത്തെ ജനതയുടെ പര്യവസാനത്തെക്കുറിച്ച് ചിന്തിച്ച് പാഠം ഉള്‍ക്കൊള്ളാന്‍ ഖുര്‍ആന്‍ വിശ്വാസികളെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നു. 'പറയുക: നിങ്ങള്‍ ഭൂമിയില്‍ സഞ്ചരിക്കുക. എന്നിട്ട് സത്യനിഷേധികള്‍ക്ക് എന്തായിരുന്നു അവസാനം എന്ന് നോക്കുക' (സൂറ: അല്‍അന്‍ആം 6:11). സത്യത്തെ നിഷേധിച്ചവരുടെ വിധി നിരീക്ഷിക്കുന്നതിലൂടെ, വിശ്വാസത്തിന്റെ പ്രാധാന്യവും നിഷേധത്തിന്റെ അപകടങ്ങളും തിരിച്ചറിയാന്‍ സാധിക്കുന്നു. അല്‍ഹജ്ജ് അധ്യായം 22:46 ഇപ്രകാരം ചോദിക്കുന്നു: 'അവര്‍ ഭൂമിയിലൂടെ സഞ്ചരിക്കുന്നില്ലേ? എങ്കില്‍ അവര്‍ക്ക് കാര്യങ്ങള്‍ ഗ്രഹിക്കുന്ന മനസ്സുകളും കേള്‍ക്കുന്ന കാതുകളും ഉണ്ടാകുമായിരുന്നു'. അറിവ് നേടുന്നതിലൂടെയും ചരിത്രപരമായ സ്ഥലങ്ങള്‍ സന്ദര്‍ശിക്കുന്നതിലൂടെയും ഉണ്ടാകുന്ന മാനസികമായ ഉണര്‍വിനാണ് ഈ വചനം പ്രാധാന്യം നല്‍കുന്നത്. യാത്ര ഉള്‍ക്കാഴ്ച നേടാനുള്ള മാര്‍ഗമാണ്.  

യാത്രയുടെ മറ്റൊരു പ്രധാന ലക്ഷ്യം പ്രപഞ്ച ദൃഷ്ടാന്തങ്ങള്‍ നിരീക്ഷിച്ച് അല്ലാഹുവിന്റെ ശക്തിയെ മനസ്സിലാക്കുക എന്നതാണ്. 'പറയുക: നിങ്ങള്‍ ഭൂമിയിലൂടെ സഞ്ചരിച്ച് നോക്കുക: അല്ലാഹു എങ്ങനെയാണ് സൃഷ്ടി തുടങ്ങിവെച്ചത്? പിന്നീട് അല്ലാഹു അവസാനത്തെ സൃഷ്ടിപ്പുണ്ടാക്കുന്നു. തീര്‍ച്ചയായും അല്ലാഹു എല്ലാ കാര്യത്തിനും കഴിവുള്ളവനാണ്.' (സൂറ: അല്‍അന്‍കബൂത്ത് 29:20).  ഈ ഖുര്‍ആനിക കല്‍പ്പന, പുരാവസ്തുശാസ്ത്രം, പരിണാമശാസ്ത്രം, നരവംശശാസ്ത്രം തുടങ്ങിയ വൈജ്ഞാനിക മേഖലകളെക്കുറിച്ച് പഠിക്കുന്നതിനായി യാത്ര ചെയ്യാന്‍ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നു. പ്രകൃതിയിലും സമുദ്രത്തിലും (സൂറ: ലുഖ്മാന്‍ 31) കാണുന്ന ദൈവിക ദൃഷ്ടാന്തങ്ങള്‍ ക്ഷമയുള്ളവര്‍ക്കും നന്ദിയുള്ളവര്‍ക്കും സന്ദേശങ്ങളാണെന്ന് ഖുര്‍ആന്‍ ഓര്‍മിപ്പിക്കുന്നു. യാത്രയെ ഖുര്‍ആന്‍ ബന്ധിപ്പിക്കുന്നത് 'നോക്കുക' (ഫന്‍ളുറൂ) എന്ന ക്രിയയുമായിട്ടാണ്. ഈ നിരീക്ഷണം ചരിത്രത്തിന്റെ പാഠങ്ങളിലേക്കോ സൃഷ്ടിപ്പിന്റെ രഹസ്യങ്ങളിലേക്കോ നയിക്കുകയും, ലൗകികമായ കാഴ്ചയുടെ തലത്തില്‍ നിന്ന് ആഴത്തിലുള്ള ഉള്‍ക്കാഴ്ചയുടെ തലത്തിലേക്ക് യാത്രയുടെ ലക്ഷ്യത്തെ ഉയര്‍ത്തുകയും ചെയ്യുന്നു.

'ആരെങ്കിലും അറിവ് തേടി ഒരു വഴിയില്‍ യാത്ര ചെയ്താല്‍, അല്ലാഹു അവന് സ്വര്‍ഗത്തിലേക്കുള്ള വഴി എളുപ്പമാക്കിക്കൊടുക്കും' (സ്വഹീഹ് മുസ് ലിം 2699). ഖുര്‍ആനികമായ നിരീക്ഷണത്തിലൂടെ ലഭിക്കുന്ന അറിവ് സ്വര്‍ഗത്തിലേക്കുള്ള വഴി എളുപ്പമാക്കുമെന്ന ഈ ഹദീസ്, യാത്രയെ പരമമായ ആത്മീയ ലക്ഷ്യവുമായി ബന്ധിപ്പിക്കുന്നു. ലൗകികമായ ആവശ്യങ്ങള്‍ക്കായും യാത്ര അനുവദനീയമാണ്. കച്ചവടത്തിനും ഉപജീവനത്തിനുമായി ഭൂമിയില്‍ സഞ്ചരിക്കുന്നത് (2:164, 62:10) ഖുര്‍ആന്‍ അംഗീകരിക്കുന്നു. യാത്ര ചെയ്യുമ്പോള്‍ കടം നല്‍കുന്നതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട വ്യവസ്ഥകളും (2:283) ഖുര്‍ആന്‍ വിശദീകരിക്കുന്നുണ്ട്.

യാത്രയിലെ കര്‍മപരമായ ഇളവുകള്‍

യാത്രയുടെ പ്രയാസം പരിഗണിച്ച്, അല്ലാഹു യാത്രക്കാര്‍ക്ക് നമസ്‌കാരം, നോമ്പ് എന്നിവയില്‍ പ്രധാനപ്പെട്ട ഇളവുകള്‍ നല്‍കിയിട്ടുണ്ട്. ഖുര്‍ആനിലെ സൂറ: അന്നിസാഅ് 101-ല്‍ നമസ്‌കാരം ചുരുക്കാന്‍ അനുമതി നല്‍കിയിരിക്കുന്നത്, സത്യനിഷേധികള്‍ ദുരിതം വരുത്തുമെന്ന് ഭയപ്പെടുന്ന സന്ദര്‍ഭങ്ങളിലാണ്. ഈ വചനത്തിലെ ഭയം എന്ന നിബന്ധന പിന്നീട് നീക്കം ചെയ്തതിനെക്കുറിച്ച് ഉമര്‍ (റ) പ്രവാചകന്‍ (സ) യോട് ചോദിച്ചപ്പോള്‍, അദ്ദേഹം നല്‍കിയ വിശദീകരണം: 'അത് അല്ലാഹു നിങ്ങള്‍ക്ക് തന്ന ദാനമാണ്. അതിനാല്‍ അവന്റെ ദാനം നിങ്ങള്‍ സ്വീകരിക്കുക' (സ്വഹീഹ് മുസ് ലിം, സുനന്‍ ഗ്രന്ഥങ്ങള്‍). ഇത്, ഇളവുകള്‍ സ്വീകരിക്കുന്നത് ദൈവിക കല്‍പ്പന നിറവേറ്റുന്നതിന് തുല്യമാണ് എന്ന് സ്ഥാപിക്കുന്നു.

ഖസ് ര്‍ നമസ്‌കരിക്കുന്നതിനുള്ള ഏറ്റവും കുറഞ്ഞ ദൂരം എത്രയായിരിക്കണം എന്നതിന് ഖുര്‍ആനിലോ സ്വഹീഹ് ഹദീസുകളിലോ വ്യക്തമായ കിലോമീറ്റര്‍ കണക്ക് നിര്‍ണയിച്ചിട്ടില്ല. ഭൂരിപക്ഷ പണ്ഡിതന്മാരുടെയും വീക്ഷണം, ഏകദേശം 80 കിലോമീറ്റര്‍ (55 മൈല്‍) ദൂരം യാത്ര ചെയ്താല്‍ ഖസ്ർ അനുവദനീയമാകും എന്നാണ്. യാത്രക്കാരന്‍ ഒരു സ്ഥലത്ത് താമസിക്കുന്ന സമയപരിധിയെക്കുറിച്ച് പണ്ഡിതര്‍ക്കിടയില്‍ അഭിപ്രായ വ്യത്യാസങ്ങളുണ്ട്. ഭൂരിപക്ഷം പണ്ഡിതന്മാരും നാല് ദിവസത്തിലധികം (യാത്ര പുറപ്പെടുന്ന ദിവസവും തിരിച്ചെത്തുന്ന ദിവസവും ഒഴികെ) താമസിക്കാന്‍ ഉദ്ദേശിക്കുന്നുവെങ്കില്‍ പൂര്‍ണമായി നമസ്‌കരിക്കണമെന്ന് നിര്‍ദേശിക്കുന്നു. മക്കയില്‍ ഹജ്ജിന്റെ സന്ദര്‍ഭത്തില്‍ നാല് ദിവസം താമസിച്ചപ്പോള്‍ പ്രവാചകന്‍ (സ) ഖസ് ര്‍ നമസ്‌കരിച്ചത് ഇതിന് തെളിവായി എടുക്കുന്നു.

റമദാനില്‍ യാത്ര ചെയ്യുന്നവര്‍ക്ക് നോമ്പ് ഒഴിവാക്കി പിന്നീട് നോറ്റുവീട്ടാന്‍ ഖുര്‍ആന്‍ (സൂറ: അല്‍ബഖറ 184) അനുമതി നല്‍കുന്നു. മക്കാ വിജയ യാത്രയില്‍, പ്രവാചകന്‍ (സ) നോമ്പ് മുറിക്കുകയും, എന്നിട്ടും നോമ്പ് തുടര്‍ന്ന് നോറ്റ ചിലരെക്കുറിച്ച് 'ആ ജനങ്ങള്‍ അനുസരണയില്ലാത്തവരാണ്, എന്ന് പറയുകയും ചെയ്തു (സ്വഹീഹ് മുസ് ലിം 1114).  പ്രയാസകരമായ സാഹചര്യങ്ങളില്‍, നോമ്പ് ഒഴിവാക്കുന്നതിലൂടെ അല്ലാഹുവിന്റെ ദാനം സ്വീകരിക്കുന്നതാണ്, സ്വയം ബുദ്ധിമുട്ടി നേടുന്ന പുണ്യത്തേക്കാള്‍ ശ്രേഷ്ഠവും ചിലപ്പോള്‍ നിര്‍ബന്ധവും എന്ന നിയമപരമായ തത്വം ഇവിടെ വെളിപ്പെടുന്നു. പ്രവാചകന്റെ വാക്കുകളായ 'യാത്രയില്‍ നോമ്പ് എടുക്കുന്നത് പുണ്യമുള്ള കാര്യമല്ല', യാത്രയുടെ ദുരിതം കുറയ്ക്കുന്നതിന് ആരോഗ്യ സംരക്ഷണത്തിന് മുന്‍ഗണന നല്‍കണം എന്ന് സൂചിപ്പിക്കുന്നു. കൂടാതെ, യാത്ര പുറപ്പെടുന്നതിന് തൊട്ടുമുമ്പ് വീട്ടില്‍ വെച്ച് തന്നെ നോമ്പ് മുറിക്കുന്നത് സുന്നത്താണ് എന്നൊരു ഫിഖ്ഹീ വീക്ഷണമുണ്ട്. അനസ് ഇബ്നു മാലിക് (റ) യാത്രയ്ക്ക് ഒരുങ്ങിയ ശേഷം ഭക്ഷണം കഴിക്കുകയും എന്നിട്ട് യാത്ര ചെയ്യുകയും ചെയ്തത് പ്രവാചകന്റെ ചര്യയായി കണക്കാക്കപ്പെട്ടിരുന്നു (സുനന്‍ അത്തിര്‍മിദി 799).

യാത്രാ മര്യാദകള്‍

 പ്രവാചകന്‍ മുഹമ്മദ് (സ) യാത്രക്കാര്‍ക്ക് നിര്‍ദേശിച്ച ധാര്‍മികവും സാമൂഹികവുമായ മര്യാദകള്‍ യാത്രയുടെ സുരക്ഷയും സംഘടിതത്വവും ഉറപ്പാക്കാന്‍ ലക്ഷ്യമിടുന്നു. ഇസ് ലാമിക നിയമം യാത്രയില്‍ സംഘടിതത്വത്തിനും സുരക്ഷയ്ക്കും വലിയ പ്രാധാന്യം നല്‍കുന്നു. ഒറ്റയ്ക്ക് യാത്ര ചെയ്യുന്നത് ഒഴിവാക്കണം എന്നുള്ളത് ഒരു സുപ്രധാന നിര്‍ദേശമാണ്. 'ഒറ്റയ്ക്ക് രാത്രി യാത്ര ചെയ്യുന്നതില്‍ എന്തെല്ലാം ബുദ്ധിമുട്ടുകളാണുള്ളതെന്ന് ആളുകള്‍ അറിഞ്ഞിരുന്നെങ്കില്‍, ഒരു യാത്രികനും രാത്രിയില്‍ ഒറ്റയ്ക്ക് യാത്ര ചെയ്യുമായിരുന്നില്ല.' (സ്വഹീഹ് ബുഖാരി 2998). ഒറ്റയ്ക്കുള്ള യാത്രയുടെ അപകടസാധ്യതയും അതുണ്ടാക്കുന്ന മാനസിക സമ്മര്‍ദവും കുറയ്ക്കുന്നതിനാണ് ഈ ഉപദേശം നല്‍കിയിരിക്കുന്നത്.

യാത്രാ സംഘത്തില്‍ ഒരാളെ നേതാവായി (അമീര്‍) നിയമിക്കുന്നത് സുന്നത്താണ്. ഇത് സംഘടിതത്വത്തിന് സഹായിക്കുകയും അഭിപ്രായ വ്യത്യാസങ്ങള്‍ ഒഴിവാക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. യാത്രക്കാര്‍ തങ്ങുമ്പോള്‍ പല താഴ് വരകളിലും വഴികളിലുമായി ചിതറിപ്പോകുന്നത് ശൈത്താന്റെ പ്രവൃത്തിയാണെന്ന് പ്രവാചകന്‍ (സ) ഉപദേശിക്കുകയും, അതിനുശേഷം അവര്‍ ഒരുമിച്ചു ചേര്‍ന്ന് തങ്ങാന്‍ ശ്രദ്ധിക്കുകയും ചെയ്തു (അബൂ ദാവൂദ്).

യാത്രയില്‍ പാലിക്കേണ്ട മറ്റൊരു മര്യാദ, ഉയര്‍ന്ന സ്ഥലങ്ങളിലേക്ക് കയറുമ്പോള്‍ 'അല്ലാഹു അക്ബര്‍' (തക്ബീര്‍) ചൊല്ലുകയും താഴ്ന്ന സ്ഥലങ്ങളിലേക്ക് ഇറങ്ങുമ്പോള്‍ 'സുബ്ഹാനല്ലാഹ്' (തസ്ബീഹ്) ചൊല്ലുകയും ചെയ്യുക എന്നതാണ്. 'ഞങ്ങള്‍ ഒരു സ്ഥലത്തേക്ക് കയറുമ്പോള്‍ തക്ബീര്‍ ചൊല്ലുകയും, ഇറങ്ങുമ്പോള്‍ തസ്ബീഹ് ചൊല്ലുകയും ചെയ്യുമായിരുന്നു' (സ്വഹീഹുല്‍ ബുഖാരി 2993).

സ്ത്രീകളുടെ സുരക്ഷ ഉറപ്പാക്കുന്നതില്‍ ഇസ് ലാം വളരെ ശ്രദ്ധ നല്‍കുന്നു. അല്ലാഹുവിലും അന്ത്യദിനത്തിലും വിശ്വസിക്കുന്ന ഒരു സ്ത്രീക്ക് മഹ്‌റം (വിവാഹം അനുവദനീയമല്ലാത്ത ബന്ധു) ഇല്ലാതെ നിശ്ചിത ദൂരത്തിലോ അതില്‍ കൂടുതലോ യാത്ര ചെയ്യുന്നത് അനുവദനീയമല്ല. ഹദീസ് അനുസരിച്ച്: 'അല്ലാഹുവിലും അന്ത്യദിനത്തിലും വിശ്വസിക്കുന്ന ഒരു സ്ത്രീക്ക് ഒരു രാത്രിയുടെ യാത്ര, അവളോടൊപ്പം ഒരു മഹ്‌റം ഇല്ലാതെ അനുവദനീയമല്ല' (സ്വഹീഹ് മുസ് ലിം 1339). ഈ നിയമം, പ്രത്യേകിച്ചും പഴയ യാത്രാ സാഹചര്യങ്ങളുടെ അപകടസാധ്യതകള്‍ പരിഗണിക്കുമ്പോള്‍, സ്ത്രീകള്‍ക്ക് സാമൂഹിക സുരക്ഷാ കവചം ഒരുക്കുന്ന നിയമപരമായ ചട്ടക്കൂടാണ്.  

ഒരു യാത്രയുടെ ലക്ഷ്യം പൂര്‍ത്തിയായാല്‍, പ്രയാസം ഒഴിവാക്കാന്‍ കുടുംബത്തിലേക്ക് വേഗത്തില്‍ മടങ്ങിയെത്താന്‍ പ്രവാചകന്‍ (സ) നിര്‍ദേശിച്ചു. യാത്ര കഴിഞ്ഞ് മടങ്ങിയെത്തുന്ന ഒരാള്‍ വീട്ടിലേക്ക് പോകുന്നതിന് മുമ്പ് അടുത്തുള്ള പള്ളിയില്‍ പോയി രണ്ട് റക്അത്ത് നമസ്‌കരിക്കുന്നത് പ്രവാചകന്റെ ചര്യയാണ്. (സ്വഹീഹുല്‍ ബുഖാരി 443). കൂടാതെ, കുടുംബാംഗങ്ങള്‍ക്ക് സമ്മാനങ്ങള്‍ കൊണ്ടുവരുന്നത് സുന്നത്താണ്.

നമുക്കറിയാം, യാത്രക്കാരന്റെ പ്രാര്‍ഥന ഒരിക്കലും തള്ളാത്ത പ്രാര്‍ഥനയാണ്. യാത്രയുടെ തുടക്കം മുതല്‍ ഒടുക്കം വരെ ചൊല്ലേണ്ടുന്ന വിവിധ പ്രാര്‍ഥനകള്‍ പ്രവാചകന്‍(സ) നമ്മെ പഠിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്. യാത്ര പുറപ്പെടുമ്പോഴും, യാത്രയിലുടനീളം, മടങ്ങിയെത്തുമ്പോഴുമുള്ള പ്രവാചകന്റെ പ്രാര്‍ഥനകള്‍ യാത്രയുടെ ആത്മീയവശം ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നു. ഈ പ്രാര്‍ഥനകള്‍ യാത്രയുടെ ബുദ്ധിമുട്ടുകള്‍ക്കെതിരെ ദൈവീക സഹായം തേടുന്നു.

യാത്രാരംഭത്തിലെ പ്രാർത്ഥന

വാഹനത്തില്‍ കയറുമ്പോള്‍ മൂന്ന് തവണ 'അല്ലാഹു അക്ബര്‍' എന്ന് ചൊല്ലിയ ശേഷം ഈ അർഥം വരുന്നപ്രാർത്ഥന ചൊല്ലുന്നു:

'ഇതിനെ ഞങ്ങള്‍ക്ക് കീഴ് പ്പെടുത്തിത്തന്നവന്‍ എത്ര പരിശുദ്ധന്‍. ഞങ്ങള്‍ സ്വന്തമായി ഇതിന് കഴിവുള്ളവരായിരുന്നില്ല. തീര്‍ച്ചയായും ഞങ്ങള്‍ ഞങ്ങളുടെ രക്ഷിതാവിലേക്ക് മടങ്ങുന്നവരാണ്' (സ്വഹീഹ് മുസ് ലിം).

യാത്രാരംഭത്തിലെ സമഗ്ര പ്രാർത്ഥന

ഈ പ്രാര്‍ഥനയില്‍ യാത്രയിലെ നന്മ, തഖ് വ, കുടുംബത്തിന്റെ സംരക്ഷണം, ദുരിതങ്ങളില്‍ നിന്നുള്ള അഭയം എന്നിവ ഉള്‍പ്പെടുന്നു.

'അല്ലാഹുവേ, ഞങ്ങളുടെ ഈ യാത്രയില്‍ നന്മയും ഭയഭക്തിയും നീ ഇഷ്ടപ്പെടുന്ന കര്‍മങ്ങളും ഞങ്ങള്‍ നിന്നോട് ചോദിക്കുന്നു. അല്ലാഹുവേ, ഈ യാത്ര ഞങ്ങള്‍ക്ക് എളുപ്പമാക്കുകയും ദൂരം ചുരുക്കുകയും ചെയ്യേണമേ. അല്ലാഹുവേ, നീയാണ് യാത്രയിലെ കൂട്ടുകാരന്‍, കുടുംബത്തിന്റെ സംരക്ഷകന്‍. യാത്രാ ദുരിതങ്ങളില്‍ നിന്നും, ദുഃഖകരമായ കാഴ്ചയില്‍ നിന്നും, സമ്പത്തിലും കുടുംബത്തിലുമുള്ള മോശമായ മടങ്ങിപ്പോക്കില്‍ നിന്നും ഞാന്‍ നിന്നോട് അഭയം തേടുന്നു' (സ്വഹീഹ് മുസ് ലിം).  

ഈ പ്രാര്‍ഥനയിലെ 'അല്ലാഹുവാണ് യാത്രയിലെ കൂട്ടുകാരന്‍, കുടുംബത്തിന്റെ സംരക്ഷകന്‍' എന്നീ പ്രയോഗങ്ങള്‍, യാത്രക്കാരന്റെ ഉത്കണ്ഠകളെയും ഒറ്റപ്പെടലിനെയും നേരിടാന്‍ ദൈവിക സംരക്ഷണം പൂര്‍ണമായി ഉണ്ട് എന്ന് ഉറപ്പുനല്‍കുന്നു. ഇത് യാത്രയെ 'ശിക്ഷയുടെ ഒരംശം' എന്ന് കണ്ടതിന്റെ മാനസികാഘാതത്തെ ലഘൂകരിക്കുന്ന ആത്മീയമായ പ്രതിവിധിയാണ്.  

യാത്ര കഴിഞ്ഞ് മടങ്ങിയെത്തുമ്പോഴുള്ള പ്രാർത്ഥന

യാത്രയില്‍ നിന്ന് മടങ്ങിയെത്തുമ്പോള്‍, യാത്ര പുറപ്പെടുമ്പോള്‍ ചൊല്ലിയ പ്രാർത്ഥനയില്‍ ഒരു ഭാഗം കൂട്ടിച്ചേര്‍ത്ത് ചൊല്ലുന്നത് സുന്നത്താണ്. ചില പ്രത്യേക യാത്രകള്‍ക്ക് ഇസ് ലാം വലിയ പ്രതിഫലവും പദവിയും നല്‍കുന്നു. ഹജ്ജും ഉംറയുമാണ് ഇസ് ലാമിലെ ഏറ്റവും ഉയര്‍ന്ന യാത്രാ ലക്ഷ്യങ്ങള്‍. അതു കഴിഞ്ഞാല്‍, ഇസ് ലാമിക പ്രബോധനത്തിനായി (ദഅ് വ) യാത്ര ചെയ്യുന്നത് വലിയ പുണ്യകര്‍മമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. ഈ യാത്രകള്‍ക്ക് വലിയ പ്രതിഫലം പ്രതീക്ഷിക്കാവുന്നതാണ്. ഏത് കര്‍മത്തിന്റെയും സ്വീകാര്യത അതിന്റെ ഉദ്ദേശ്യങ്ങളെ (നിയ്യത്ത്) ആശ്രയിച്ചിരിക്കുന്നു എന്ന അടിസ്ഥാന ഹദീസ് (ബുഖാരി, മുസ് ലിം) ദഅ് വത്ത് യാത്രകള്‍ക്ക് ആത്മീയമായി കരുത്ത് നല്‍കുന്നു. ഈ യാത്രകളെല്ലാം ഇബാദത്തിന്റെ സാധ്യതകള്‍ ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്നു. ഏറ്റവും ഉയര്‍ന്ന ശ്രേണിയില്‍ (ഹജ്ജ്/ഇല്‍മ് തേടല്‍) ഉള്ളവയ്ക്ക് വലിയ പ്രതിഫലം ലഭിക്കുമ്പോള്‍, ലൗകിക യാത്രകളെപ്പോലും നിരീക്ഷണത്തിലൂടെയും ചിന്തയിലൂടെയും ആത്മീയമായ ലക്ഷ്യങ്ങളുമായി ബന്ധിപ്പിക്കാന്‍ ഖുര്‍ആന്‍ ആവശ്യപ്പെടുന്നു.

ഇസ് ലാം യാത്രയെ ഒരു സന്തുലിതമായ കാഴ്ചപ്പാടോടെയാണ് സമീപിക്കുന്നത്. യാത്ര ബുദ്ധിപരമായ പര്യവേക്ഷണത്തിനുള്ള മാര്‍ഗമായി വര്‍ത്തിക്കുകയും (അല്‍അന്‍ആം 6:11, അല്‍അന്‍കബൂത്ത് 29:20), ചരിത്രപരവും പ്രകൃതിപരവുമായ പാഠങ്ങള്‍ ഉള്‍ക്കൊള്ളാന്‍ കല്‍പ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. വിശ്വാസിയായ ഒരാള്‍ക്ക്, കര്‍മപരമായ തലത്തില്‍, യാത്രയുടെ സ്വാഭാവികമായ പ്രയാസങ്ങള്‍ പരിഗണിച്ച് നമസ്‌കാരത്തില്‍ ചുരുക്കല്‍ (ഖസ് ര്‍), കൂട്ടിച്ചേര്‍ക്കല്‍ (ജംഅ്), റമദാന്‍ നോമ്പ് ഒഴിവാക്കാനുള്ള അനുമതി എന്നീ ഇളവുകള്‍ അല്ലാഹുവിന്റെ ദാനമായി നല്‍കപ്പെട്ടു. ഈ ഇളവുകള്‍ സ്വീകരിക്കുന്നത് ദൈവിക കല്‍പ്പനയായി കണക്കാക്കുന്നു. ഇസ് ലാമിലെ യാത്രാ മര്യാദകള്‍ സാമൂഹിക സുരക്ഷ ഉറപ്പാക്കുന്നതില്‍ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നു. ഒറ്റയ്ക്ക് യാത്ര ചെയ്യുന്നതിനെ നിരോധിക്കുകയും (ബുഖാരി 2998), സ്ത്രീകള്‍ക്ക് മഹ്‌റം നിര്‍ബന്ധമാക്കുകയും (മുസ് ലിം 1339), ഒരു നേതാവിനെ (അമീര്‍) നിശ്ചയിക്കാന്‍ കല്‍പ്പിക്കുകയും ചെയ്തതിലൂടെ, ഇസ് ലാം യാത്രയുടെ അപകടസാധ്യതകള്‍ ലഘൂകരിക്കുന്നതിനായി ഒരു നിയമപരവും സാമൂഹികവുമായ ചട്ടക്കൂട് സ്ഥാപിച്ചു. യാത്രാ പ്രാര്‍ഥനകള്‍ ആകട്ടെ, യാത്രക്കാരന് ദൈവീക സാമീപ്യവും സംരക്ഷണവും നല്‍കിക്കൊണ്ട് അവന്റെ ഉത്കണ്ഠകളെ ശമിപ്പിക്കുന്നു. ഇസ് ലാമിക പ്രമാണങ്ങളില്‍ യാത്ര എന്നത് ഭൗതികമായ സഞ്ചാരവും ആത്മീയമായ വികാസവും നിയമപരമായ എളുപ്പവും സമന്വയിക്കുന്ന ഒരു സമ്പൂര്‍ണ ജീവിതരീതിയാണ്.